Geen enkele 17e eeuwse kunstenaar maakte zoveel zelfportretten. Waarom deed hij dat eigenlijk? Narcisme, zucht naar roem? Neen, Rembrandt hield graag zelfportretten op voorraad om zijn potentiële opdrachtgevers een actueel voorbeeld van zijn werk te kunnen laten zien. In het Mauritshuis in Den Haag hangen er twee.
Eentje van Rembrandt op 23-jarige leeftijd
en een zelfportret van veertig jaar later.
Dat laatste heeft hij vlak vóór zijn dood geschilderd. "De expressieve vrijheid in de uitvoering laat zien dat Rembrandt aan het einde van zijn leven zeker niet uitgeblust was", schrijven de makers van de tentoonstelling.
Beide zelfportretten laten me niet los. Ik probeer te achterhalen wat ze me leren over het leven van Rembrandt en vooral over zijn laatste levensjaar. Wat zie ik?
Ogen die in de loop van die veertig jaar niet zijn veranderd. Altijd wat melancholisch gebleven. Rembrandt oogt met zijn 63 jaren wel als een oude man, maar is inderdaad beslist niet uitgeblust. Behalve een zekere zwaarmoedigheid zit er ook nog vitaliteit in zijn ogen. Op zichzelf is dat best wonderlijk, als je bedenkt wat hij tijdens zijn leven allemaal voor zijn kiezen heeft gekregen. Financiële problemen, het overlijden van nogal wat dierbaren. Mentaal moet de man toch behoorlijk "op" zijn geweest. Gebroken, zou je denken.
Des te knapper is het als je in zo'n geestestoestand nog tot een dergelijk zelfportret in staat bent. Een zelfportret geheel in de stijl van de late Rembrandt. Zijn gezicht "geschilderd met stevige penseelstreken. (...) Met dikke lagen, bijna geboetseerde verf".
Na een middagje Mauritshuis maak ik de balans op. Melancholisch, oude man maar niet uitgeblust, alles en iedereen om zich heen verloren, maar artistiek tot de laatste snik springlevend.
Allemaal interpretaties. Ondertussen vraag ik mij af hoe de man zich in zijn laatste levensjaar nu echt gevoeld moet hebben.
Paul Strijp, 16 juli 2015
(bronnen: foto's genomen in Mauritshuis, Den Haag)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten