Het leven in Wenen is leven in nostalgie. De nostalgie van het Habsburgse Rijk. Met de beroemde laatste keizer, Franz Joseph.
Het Rijk dat de troon van de keizer, het altaar van de kerk en de kunst van de monumenten verbond. Die nostalgie is nog steeds zichtbaar en voelbaar. In de talloze musea, in de koffiehuizen en in de paleizen van de verschillende generaties Habsburg.
En in de Sezession, de Oostenrijkse art nouveau die opkwam tijdens het verval van het keizerrijk. Met toonaangevende figuren als de schilder Gustav Klimt en de architect Otto Wagner.
En niet te vergeten de talloze componisten die in Wenen zijn geboren of daar ten minste een deel van hun leven hebben doorgebracht. Mahler, Strauss, Brahms, Schubert, Mozart.
Op hetzelfde moment is er ook de hedendaagse werkelijkheid. Die heeft iets onwerkelijks. Hij is namelijk opvallend ontspannen terwijl dat precies is wat je niet zou verwachten. In een land dat samen met Hongarije lang het middelpunt van Europa en andere delen van de wereld is geweest, zou ik controle en toezicht verwachten. Veel politie op straat. Veel camera's in de openbare ruimte. Niets van dat alles.
Politie is niet of nauwelijks zichtbaar, in het openbaar vervoer zijn geen toegangspoortjes en evenzeer nauwelijks controleurs. Of het komt door deze relatieve afwezigheid van de surveillance of niet, maar de mensen zijn er opvallend vriendelijk. Groeten elkaar op straat, houden keurig en geduldig rechts als ze roltrap naar beneden gaan. En een chauffeur begon zich omstandig te verontschuldigen nadat er een bijna-ongeluk met zijn bus was voorgevallen, overigens geheel buiten zijn toedoen. Kom daar eens om in Amsterdam.
Dat alles in een samenleving die veel te stellen heeft met haar verleden. En dat eigenlijk pas sinds een jaar of 35 aan het verwerken is. Een verleden met veel antisemitisme tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wenen was tijdens de oorlog gewoon een soort tweede Auschwitz, bekende het Wien Museum heel openhartig.
Het onwerkelijke van de Weense samenleving zit ook in de onzichtbare gevolgen van de neutraliteitspolitiek die Oostenrijk sinds jaar en dag voert naar het buitenland. Ook nu in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Het land kiest geen partij. Dagblad Trouw wist te melden dat als gevolg daarvan Wenen een vrij toegangsoord is voor Russische spionnen. Bang als de Oostenrijkers zijn om de Russische inlichtingendiensten voor het hoofd te stoten.
Ontspannen samenleving, met een Russische invloed die er wel is maar die je niet ziet. Misschien leeft Oostenrijk nog wel steeds in de tijd van de eeuwwisseling rond 1900. Philip Blom laat in zijn boek 'De duizelingwekkende jaren' zien hoe het land toen alles deed om de schone schijn op te houden. Het keizerrijk liep op zijn laatste benen, de bevolking deed alsof zij dat rijk nog steeds steunde, maar deed ondertussen precies waar zij zin in had.
Paul Strijp, 10 juni 2025
