Er is méér dan het optimisme van Popper

 

We hebben allemaal de plicht tot optimisme. Een morele oproep van de Britse filosoof Karl Popper (1902 - 1994). Een oproep die, zeker in deze verwarrende en dreigende tijden, bijna niet te negeren valt. Een onmisbare oproep om te overleven, zou je bijna zeggen.

Toch staan daar ook andere levensvisies tegenover, zo bleek mij enige tijd geleden. De schrijver Bas van Putten sprak in NRC Handelsblad over 'onze obsessieve neiging om groot leed klein te maken'. Wat bedoelde hij daarmee?

Tegenwoordig mag niets meer 'erg' zijn. Geen leed zo hevig of we geven er een positieve twist aan. Onder verwijzing naar zijn dementerende vader, die in een verzorgingstehuis wordt aangezet om door te schilderen op zoek te gaan naar de kunstenaar in zichzelf, stelt Van Putten zich de vraag: is die positieve grondhouding niet een soort dwangmodel geworden? Zijn wij niet ten prooi gevallen aan een verplicht geloof in de onkwetsbaarheid van het individu?

"Ik wil hem daar niet zien zitten voor dat lege vel papier."

Een gevoel van wanhoop dat ik herken vanwege het vergelijkbare ziekteproces van wijlen mijn vader.

Neen, dan liever de tijd van Bach, zo vervolgt Van Putten. Ich habe genug, ich will den Kreuzstab gerne tragen. Toen, in die vroege achttiende eeuw, onderging de mens zijn lot met nederige overgave.

Je zou kunnen zeggen: die neiging om groot leed klein te maken, is een expressie van het optimisme waar Popper ons toe oproept. Bach zet daar een andere benadering naast. En er is natuurlijk ook altijd nog, hoe maatschappelijk en politiek omstreden ook, de zelfgekozen dood.

Hoe het ook zij, er is méér dan het optimisme van Popper.

Paul Strijp, 30 maart 2025

  

Wat heeft corona toch met ons welbevinden gedaan?

Nou, met die mentale problemen van jongeren tijdens corona viel het  wel mee. Die waren heus niet groter dan vóór corona. Aldus Naomi Koning naar aanleiding van haar promotieonderzoek. Zij erkent overigens ruiterlijk dat er ook studies bestaan die wel negatieve effecten aantonen: eenzaamheid en somberheid. Een wisselend beeld dus.

Mentale problemen tijdens corona is nog iets anders als die welke ontstonden na de pandemie. Daarover ken ik geen wetenschappelijk onderzoek, wel heb ik een aantal observaties.

Het aantal burgers dat een beroep op vrijwilligers doet om te helpen met het sorteren van hun post, is na corona sterk gedaald. Vóór de pandemie stonden die mensen met hun plastic zakken met brieven in de rij voor het kantoor van de vrijwilligersorganisaties, nu komen ze niet of nauwelijks meer. De verklaring? Niemand die het weet. Iets met corona, hoor je de  vrijwilligers mompelen.

Het post-corona-effect verklaart volgens de KNVB de stevige groei van ernstig wangedrag in het amateurvoetbal, aldus de NRC in september vorig jaar. De directeur amateurvoetbal wil de zaken niet groter maken dan ze zijn, maar volgens hem gaat het wel de verkeerde kant op. Het aantal stakingen, directe rode kaarten, tuchtzaken: allemaal lopen ze op.

En dan ons gedrag in de trein. Dat is er na corona ook niet fatsoenlijker op geworden, aldus een reportage in dezelfde NRC. Het personeel van de NS en van de streekvervoerders ziet na corona een afname van de tolerantie. Vooral jongeren luisteren minder, zijn sneller opstandig en hebben kortere lontjes. Vorig jaar was dat voor het personeel ook aanleiding om te staken.

Wat heeft corona toch met ons welbevinden gedaan?

Paul Strijp, 29 maart 2025

Zilverlijnen is geen empathie

Ooit weleens van het woord zilverlijnen gehoord? Ik een tijdje terug voor het eerst, bij een cursus voor vrijwilligers. Eigenlijk weet ik nog steeds niet of dit een correct werkwoord is, het online woordenboek maakt er in elk geval geen melding van. Wel van de Zilverlijn, de inmiddels gestopte belservice voor ouderen van het Nationaal Ouderenfonds. Maar of zilverlijnen als werkwoord nu bestaat of niet, ik vond de uitleg die ik tijdens de cursus kreeg zo mooi, dat ik heb besloten om het in mijn persoonlijke vocabulaire op te nemen.

'Je kunt ten minste nog zwanger worden'. Een schrijnend voorbeeld van zilverlijnen. Wat zo veel wil zeggen als: een beroerde situatie met woorden verzachten. Zilverlijnen is iets geheel anders als het tonen van empathie.

Bij empathie sta je ergens bij stil. 'Ik weet niet wat ik moet zeggen, maar ik ben blij dat je dit met me deelt.' Dat is krachtiger dan het overstemmen van het verhaal van de ander door je eigen verhaal, een grap of een relativering met de woorden ten minste.

Hoe een niet-bestaand werkwoord je toch weer wat wijzer kan maken.

Paul Strijp, 28 maart 2025

Ja gezellig, dineren met de QR-code

 

Na drie kwartier trad de irritatie in. Toen hadden we er eigenlijk wel schoon genoeg van. Nog steeds geen druppel water gezien, laat staan een glaasje wijn. Evenmin een droog stukje brood. Gewoon helemaal niks. Voor de goede orde en waarschijnlijk ten overvloede: we zaten in een restaurant.

Na drie kwartier hadden we genoeg van alle onzin van bestellingen via een QR-code. Kunnen we niet gewoon op een papiertje met potlood aangeven wat we willen eten?, vroegen we toen. Dat vond de serveerster een briljant idee. Vanaf dat moment liep de bediening als een trein, van ellende bestelde ik maar meteen een dubbele portie spareribs.

En in die eerste drie kwartier? Alleen maar druk in de weer met pogingen om de code te scannen. Dat was nog niet zo eenvoudig. Op enig moment liet de serveerster ons weten dat we een klein en vrijwel onzichtbaar icoontje hadden moeten aanklikken om de bestelling te bevestigen. Deze had de keuken dus niet bereikt. Maar bleef ergens in the cloud van het restaurant hangen.

De eerste drie kwartier kwamen we dus ook in het geheel niet aan een gesprek toe, toch een niet onbelangrijk onderdeel van een restaurantbezoek. Een dag later kreeg ik het boek Digitale Gremlins van Rens van der Vorst onder ogen. En toeval of niet, mijn oog viel als eerste op de volgende passages.

'Het grootste probleem (met bestel-QR-codes, toevoeging van mijzelf) is dat ze efficiënt zijn. (...) Ik was pas in Spanje. Ik hou van Spanje. (...) Maar ook daar: overal bestel-QR-codes. Weg rituelen. Geen gesprekje met de ober. Niet wenken. Niet opzichtig genegeerd worden. Geen praatje over de vis van de dag. Geen flauwe grappen. (...) De essentie van het terrasritueel is juist dat het niet efficiënt is, vind ik. Dat je kunt lachen om of met de ober. (...) Dat je kunt vragen wat er lekker is van de tap. Dat je lekker lang op de rekening moet wachten met de zon op je gezicht.' (pagina's 56-57)

Paul Strijp, 22 maart 2025 

  

Hoe de digitale wereld de drukte in de fysieke wereld aanjaagt

Lange rijen in de stad. Geen onalledaags beeld. Meestal zien we die bij de bekende musea. Het Anne Frank Museum in Amsterdam bijvoorbeeld.

Sinds enige tijd is de aanleiding voor die rijen niet altijd meer zo duidelijk. Zoals vandaag. Een lange rij op een brug bleek te bestaan uit wachtenden voor een frietje in de Runstraat. Bij de zaak Fabel Friet. Naar ik begreep allemaal aangejaagd door een oproep op het platform TikTok. Die was zo succesvol dat er zelfs crowdmanagers aan te pas moeten komen. Deze moeten het aantal wachtenden voor de zaak beperken tot maximaal tien. De rest moet even geduld hebben en zijn heil dus op de brug zoeken.

De gedachten gaan terug naar Pokémon Go. In 2016 zorgden de gebruikers van deze videogame voor een enorme drukte op straat. Zij liepen in de echte ruimte rond om een virtuele Pokémon te vangen. Honderden mensen 's avonds in parken, verkeersopstoppingen en andere gevaarlijke situaties in het verkeer waren het gevolg.

Maar vandaag zag ik ook rijen met wachtenden op bruggen waarvan het doel in het geheel niet duidelijk was. Zij stonden daar niet voor een frietje, ook niet voor een virtuele Pokémon, geen idee voor wat dan wel.

Toch weer even wennen, de digitale wereld die de fysieke wereld binnendringt en daar de drukte aanjaagt.

Paul Strijp, 8 maart 2025